Vanvn- Vào thập niên 1980, những ai hâm mộ nghệ thuật sân khấu Việt Nam không thể không biết đến vở kịch nổi tiếng “Bệnh sĩ” của tác gia Lưu Quang Vũ.
Nội dung vở kịch phê phán tính khoác lác, phô trương, háo danh, ham thành tích-những biểu hiện nổi cộm của thói sĩ diện mà Lưu Quang Vũ gọi là bệnh sĩ. Từ đó, trong xã hội xuất hiện câu “Bệnh sĩ chết trước bệnh tim” với hàm ý cảnh tỉnh, bệnh tim tuy rất nguy hiểm đối với sức khỏe, tính mạng nhưng cũng không đáng lo ngại bằng bệnh sĩ-một căn bệnh không chỉ làm mọt ruỗng tâm hồn, cốt cách con người mà còn làm rệu rã khí chất, tinh thần xã hội và gây biến dạng, méo mó chuẩn mực văn hóa của cộng đồng.
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, trong tính cách phần lớn của các dân tộc, cộng đồng người nào cũng ít nhiều đều có tính sĩ diện. Vì sĩ diện phần nào thể hiện diện mạo, tư cách đàng hoàng của một phẩm chất, nhân cách chân chính. Tuy nhiên, đối với người Việt, do có hàng nghìn năm sống dưới cộng đồng làng xã nông thôn, do tâm lý tiểu nông chi phối mà tính sĩ diện của nhiều người trở nên thái quá, cực đoan, vô duyên, phản cảm. Câu tục ngữ “Một miếng giữa làng hơn một sàng xó bếp” cho thấy người Việt khá trọng danh dự, nhưng cũng chứa đựng tâm lý sĩ hão trong đó.
Theo sự phát triển tiến bộ, văn minh của xã hội, tưởng chừng bệnh sĩ sẽ dần teo tóp và không còn đất sống, nhưng thực ra nó đang như “vết dầu loang” làm ô nhiễm môi trường văn hóa-xã hội. Bằng chứng là, từ nông thôn đến thành thị, từ bậc trí giả có trình độ học thức cao đến những kẻ bình dân, từ người giàu sang đến kẻ bần hàn, hầu như ở đâu, chỗ nào cũng thấy xuất hiện nhan nhản biểu hiện của bệnh sĩ. Nhất là thời nay, khi không gian mạng xã hội trở thành thế giới phẳng càng là mảnh đất màu mỡ cho những kẻ mắc bệnh sĩ tha hồ khua môi múa mép, khuếch trương, khoe khoang tất tần tật mọi thứ. Nào là khoe của cải, khoe con cái, khoe vợ, khoe chồng, thậm chí khoe cả những điều tế nhị, riêng tư nhất. Đại gia kinh doanh bất động sản có nhà dát vàng, cửa dát bạc, cầu thang toàn gỗ quý thì chụp ảnh tung lên “phây” cho thiên hạ ngưỡng vọng, xuýt xoa, thòm thèm. Ca sĩ giàu lên từ nghề cầm micro “hò hét” trước công chúng mà kiếm được cả bạc tỷ xây nhà lầu, sắm xe hơi thì chụp hình “tự sướng” đưa lên trang cá nhân cho các fan thêm “phát cuồng”. Nữ diễn viên mua được đôi giày hàng hiệu, sắm được cái túi xách nghìn đô rồi nhờ tờ báo này, trang mạng nọ đưa tin, bình luận cho thêm phần sang trọng, rôm rả. Chả sao, người ta có tiền là có quyền chưng diện tài sản, sắc đẹp cá nhân-như người của công chúng nào đó từng tuyên bố!
Một trong những biểu hiện nổi cộm của bệnh sĩ thời nay là “bệnh nổ”, tức là ai cũng có thể lên mạng xã hội “chém gió”, bình phẩm, bàn luận đủ thứ trên đời, từ chuyện quốc gia đại sự đến những chuyện sinh hoạt nhỏ nhặt đời thường. Nhiều người đang đi vào vết chân của ông chủ tịch xã Hùng Tâm trong vở kịch “Bệnh sĩ” khi không biết mình đang ở vị thế và tầm tư duy “ếch ngồi đáy giếng” mà vẫn tỏ ra ta đây là người hiểu biết “kinh bang tế thế”, muốn làm xoay chuyển thời cuộc một cách ảo tưởng, viển vông; thậm chí muốn thông qua bàn phím để chứng tỏ ta đây là một “tiểu vũ trụ” của thiên hạ không thể xem thường. Cũng vì bệnh sĩ lên ngôi mà nhiều người tự cho mình cái gì cũng biết, cái gì cũng nói, cái gì cũng phán, coi mình xuất chúng toàn năng như “trợ lý thế giới”, “chuyên gia thời đại”, “tiến sĩ toàn tập”, “giáo sư biết tuốt”!
Bệnh sĩ là một dạng bệnh tâm lý, bệnh tinh thần, nó có thể lẩn khuất, quẩn quanh trong mỗi con người và cũng có thể tiêm nhiễm, lây lan trong cộng đồng mà đôi khi chúng ta chủ quan không hề hay biết. Nhưng triệu chứng của nó đã rõ. Vấn đề là phương thuốc đặc trị. Đó là mỗi người tự phản tỉnh chính bản thân, rộng hơn là cả cộng đồng cũng phải tự phản tỉnh để phòng ngừa, hạn chế và từng bước triệt tiêu mọi triệu chứng của căn bệnh này ra khỏi đời sống văn hóa-xã hội.
CHÍNH NGÔN/QĐND
